Nguyên nhân do bộ tiêu chí quốc gia về xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021 - 2025 cao hơn so với trước đây, trong khi đó thiên tai, thời tiết, dịch bệnh diễn biến phức tạp ảnh hưởng lớn đến lao động, việc làm, đầu ra sản phẩm và thu nhập của người dân.

Năm 2021, toàn tỉnh có 15 xã đăng ký phấn đấu đạt chuẩn nông thôn mới. Điểm chung các xã qua nhiều năm thực hiện chương trình xây dựng nông thôn mới đều đạt từ 15 tiêu chí trở lên, một số xã đạt 18/19 tiêu chí. Tuy nhiên, đến hết quý II/2022, chỉ 5 xã được công nhận đạt chuẩn nông thôn mới. Như vậy, 10 xã lỡ hẹn “về đích”.

Giao thông là tiêu chí khó với các xã đăng ký về đích nông thôn mới giai đoạn 2022 - 2025.

Xã Bản Liền (Bắc Hà) đã 2 năm liên tiếp lỡ hẹn “về đích” nông thôn mới. Ông Vàng A Dương, Bí thư Đảng ủy xã lý giải: Là xã thuần nông, đời sống của người dân chủ yếu dựa vào sản xuất nông nghiệp. Xã có 13 thôn với 491 hộ, trong đó 98% là đồng bào dân tộc thiểu số. Cuối năm 2020 xã còn 90 hộ nghèo, chiếm 18,3% tổng số hộ. Nhưng tính theo chuẩn nghèo đa chiều giai đoạn 2021 - 2025, tỷ lệ hộ nghèo của xã 342 hộ, chiếm 69,37%. Không những vậy, từ năm 2019 đến nay, dịch Covid-19 diễn biến phức tạp khiến hoạt động kinh doanh dịch vụ, tiêu thụ nông sản trên địa bàn gặp khó khăn. Điều này đã ảnh hưởng rất lớn đến tiêu chí thu nhập. Hiện thu nhập bình quân của người dân đạt hơn 29 triệu đồng/người/năm, trong khi quy định chuẩn nông thôn mới phải đạt 39 triệu đồng/người/năm.

Tương tự, việc xây dựng nông thôn mới tại xã Sán Chải (Si Ma Cai) đối mặt với nhiều khó khăn. Năm 2020, xã đạt 16/19 tiêu chí, còn 3 tiêu chí chưa đạt là trường học, thu nhập, hộ nghèo. Ông Lê Thanh Nghị, Chủ tịch UBND xã thông tin: Thu nhập của người dân trong xã chủ yếu sản xuất nông nghiệp, trong đó nhiều hộ phát triển chăn nuôi đại gia súc. Nhưng từ cuối năm 2020 đến nay, giá trâu, bò giảm mạnh, không tiêu thụ được. Cùng với đó, dịch Covid-19 khiến nhiều lao động không đi làm tại các khu công nghiệp, thu nhập giảm. Hết năm 2021, thu nhập bình quân của người dân đạt 23,6 triệu đồng/người/năm, tỷ lệ hộ nghèo đa chiều là 58,3%. Theo kết quả rà soát các tiêu chí nông thôn mới giai đoạn 2021 - 2025, hiện nay xã chỉ đạt 11/19 tiêu chí.

Giá gia súc giảm mạnh khiến thu nhập người dân xã Sán Chải (Si Ma Cai) gặp nhiều khó khăn.

Năm 2021, huyện Văn Bàn có 3 xã: Minh Lương, Chiềng Ken, Nậm Dạng đăng ký phấn đấu đạt chuẩn nông thôn mới. Tuy nhiên, qua rà soát thực tế, các địa phương này đều không đủ điều kiện công nhận đạt chuẩn do vướng tiêu chí thu nhập, hộ nghèo, giao thông, nước sinh hoạt...

Ông Nguyễn Hữu Thiện, Trưởng Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Văn Bàn cho hay: Ngoài chịu ảnh hưởng chung bởi dịch Covid-19 thì việc thực hiện Quyết định 861 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt danh sách các xã khu vực III, khu vực II, khu vực I thuộc vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2025 cũng tác động không nhỏ đến chương trình xây dựng nông thôn mới.

Trước đây, cả 3 xã đều thuộc vùng III, nhưng theo Quyết định 861 thì xã Chiềng Ken không còn là xã vùng III. Để đạt chuẩn nông thôn mới thì mức thu nhập bình quân của người dân phải đạt 44 triệu đồng/người/năm (trong khi thu nhập của xã hiện mới đạt gần 36 triệu đồng/người/năm), một số chỉ tiêu khác cũng cao hơn. Không những vậy, các chính sách hỗ trợ người dân xã vùng III như giáo dục, bảo hiểm y tế… bị cắt giảm.

Ngày 29/4/2022, UBND tỉnh ban hành Quyết định số 894 ban hành Bộ tiêu chí xã nông thôn mới và Bộ tiêu chí xã nông thôn mới nâng cao tỉnh Lào Cai giai đoạn 2022 - 2025. Bộ tiêu chí có 19 tiêu chí lớn và 58 tiêu chí thành phần. So với giai đoạn trước (2016 - 2021), bộ tiêu chí mới có một số chỉ tiêu, tiêu chí đòi hỏi sự phấn đấu rất cao, như tỷ lệ đường xã được bảo trì hằng năm, đảm bảo sáng - xanh - sạch - đẹp và có các hạng mục cần thiết như biển báo, biển chỉ dẫn, chiếu sáng, gờ giảm tốc, cây xanh bóng mát; tỷ lệ diện tích cây trồng chủ lực của địa phương được tưới tiên tiến, tiết kiệm nước đạt trên 30%; thu nhập bình quân của người dân đạt từ 43 đến 59 triệu đồng/người/năm; có ít nhất 1 mô hình thôn, xã thông minh (hiện chưa có hướng dẫn hoặc quy định nào về khái niệm mô hình mới này)…

Ông Nguyễn Trung Kiên, Phó Chánh Văn phòng Điều phối nông thôn mới tỉnh cho biết: Những năm gần đây, do tác động từ nhiều yếu tố bất lợi, nhất là dịch Covid-19 diễn biến phức tạp nên các xã trên địa bàn tỉnh đăng ký phấn đấu đạt chuẩn nông thôn mới không thể “về đích” như kỳ vọng. Thời gian tới, chương trình xây dựng nông thôn mới còn đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức hơn, như Bộ tiêu chí nông thôn mới các cấp giai đoạn 2022 - 2025 nâng cao hơn trước, các xã phấn đấu “về đích” nông thôn mới trong giai đoạn này là các xã đặc biệt khó khăn (khu vực III), đồng thời nguồn lực đầu tư cũng hạn chế.

Để xây dựng nông thôn mới hiệu quả, các địa phương cần nỗ lực, chủ động hơn nữa trong thực hiện các tiêu chí. Các sở, ngành phụ trách tiêu chí cần có hướng dẫn cụ thể, theo dõi sát sao việc thực hiện tiêu chí tại các địa phương. Theo bộ tiêu chí mới, các huyện, xã cần điều chỉnh đề án, kế hoạch xây dựng nông thôn mới cho phù hợp; tập trung tuyên truyền, nâng cao nhận thức, trách nhiệm của người dân và cộng đồng tham gia xây dựng nông thôn mới…